Vietnamese
English
Tết Nguyên Đán vô cùng thiêng liêng và trọng đại đối với người Việt Nam ta. Một phong tục mang tính truyền thống rất đẹp và hàm chứa là ngày Tết trong nhà mỗi gia đình Việt Nam đều phải có một cành đào hoặc một cây quất hay có cả hai. Xưa các cụ chơi rất kỹ càng và rất chuẩn nhưng không để lại sách hướng dẫn nên nay phần lớn là người mua chỉ nhìn chung chung thấy đèm đẹp là mua. Vậy cần chọn như thế nào mới là người sành chơi đào quất.
I – CHỌN ĐÀO:
- Những giống đào được trồng phổ biến ở Việt Nam:
– Đào Bích: Hoa nhiều, mầu đỏ thẫm. Cành nhiều và xếp sít nhau. Lá màu xanh đậm. Bích đào chơi Tết là hợp nhất nên phổ biến nhất.
– Đào phai: Hoa nhiều, mầu hồng. Màu lá xanh nhạt hơn so với đào Bích. Đào phai chỉ hợp với ý thích của một số ít người nên không phổ biến.
– Đào Bạch: Hoa ít, màu trắng, độc đáo nhưng không hợp lắm với ngày Tết, lại khó trồng nên rất ít có trên thị trường.
– Đào ăn quả: Hoa màu hồng nhạt, nhỏ, một lớp cánh đơn, không đẹp bằng các hoa đào khác, cây, cành to thổ. Đào này chủ yếu trồng lấy quả.
– Đào thất thốn: (7 thốn, thốn là đơn vị đo cổ tương đương một đốt ngón tay), thân và cành dài ra cứ chừng 7 thốn nó lại chùn lại và ngoặt đổi hướng hoặc tự huỷ để ra trồi mới và để lại nốt sần. Hoa to mọc cả ở thân. Đào thất thốn có 2 biến chủng chính là thất thốn đơn và thất thốn kép. Giống đơn có cánh hoa màu phấn hồng. Giống kép hoa, cành kép, màu hoa đỏ sẫm, gần tím. Do đặc điểm đào thất thốn thấp cây, phân nhánh nhiều, thân cành sần sùi, có nhiều u sẹo, cây càng lâu năm, dáng dấp càng cằn cỗi cổ thụ. Vì vậy, loại đào này thường dùng để tạo dựng thế. Điều khó nhất đối với người trồng đào thất thốn ở ta là chưa có cách nào điều khiển nó ra hoa đúng dịp Tết. Thông thường nó ra hoa vào cuối tháng giêng, đầu tháng hai âm lịch. Đào thất thốn hiện nay ở Việt Nam rất hiếm. Nếu có được một cây đào thất thốn thế cổ, giống kép, nở hoa đúng Tết thì vô giá, có thể hàng chục triệu đồng một chậu.
- Cách chọn một cây (cành) đào chơi Tết:
Hiện nay người bán cũng như người mua đào do cố ý hay vô tình đã lạm dụng từ thế, cây này thế đẹp, cây kia thế không đẹp. Hoàn toàn không phải. Chỉ khi nào trồng lâu năm, tạo dựng thành các thế trong phạm trù cây thế cổ Việt Nam như: quân tử, lão mai, mẫu tử v.v…mới gọi là thế được. Loại này rất hiếm, hầu như không có bán ở chợ.
Phổ biến hiện nay có hai dạng đào tự nhiên nhưng đã bị làm mất tự nhiên:
Dạng thứ nhất như một bó cây thanh hao (thứ để làm chổi). Từ một đoạn thân cụt xoè ra một mớ cành như cái chổi rễ dựng ngược, không có thân, không có ngọn.
Dạng thứ hai có thể còn thân hay bị cắt bớt thân, tất cả thân, cành đều uốn éo như con rắn, con lươn oằn mình, như cổ cò, cổ ngỗng, đầu đuôi bằng nhau. Chẳng biết ai là người đầu tiên chào hàng, giới thiệu
đây là thế khói luơng, kể cũng kháu “sáng tác” thật. Một thời gian tên thế này được gọi lan truyền nhiều nơi. Cây thế Việt Nam không có thế kiểu ấy.
Vậy mua cây đào tự nhiên về chơi Tết cần chọn như thế nào mới đạt:
– Cấu trúc thân cây: Cây chỉ có một gốc lên cao một đoạn hợp lý mới phát cành, ý tưởng của chi tiết này nói lên các con trong một gia đình chỉ nên có một nguồn gốc tổ tông; đã là người Việt Nam thì ở đâu, lúc nào cũng phải giữ lấy một gốc Việt thiêng liêng, con cháu Lạc Hồng. Từ một gốc ấy, cây vươn lên thành than, có thể khúc khuỷu, uốn vặn nhưng vẫn là một thân chính to, vươn từ gốc lên đến ngọn. Đấy là “thân phụ”, “thân mẫu”. Không thể cắt mất thân mà chỉ còn một mớ cành kiểu “cá mè một lứa” tùm lum được. Ngọn của thân phải vươn lên làm đỉnh của cây. Không thể để đầu ngọn cành leo lên trên ngọn cây làm đỉnh được. Cấu trúc của thân từ gốc đến ngọn có ý nghĩa như nhà có trụ cột vững chắc, có nóc, như một gia đình có cha mẹ, có lễ giáo, có nề nếp trật tự kỷ cương, có gia phong.
– Hệ thống cành: Tổng số cành chính tức cành to phát ra từ thân cây tính từ dưới lên trên tránh số chẵn, vì số chẵn là số âm, không tốt, mặt khác số chẵn là số hết, không có số dư nên không hay. Ngoài ra, lại cần tránh số cành rơi vào chữ tử, nếu đúng chữ sinh là đẹp nhất ( sinh, lão, bệnh, tử, sinh). Cành phải toả đều xung quanh, đầy đặn, kín ấm, không được khuyết trống. Khuyết trống vừa xấu, vừa kiêng kị. Ở đời mọi sự khuyết trống đều không hay.
Hoa, nụ: Phải to, mập, phải dầy đặc, tuỳ theo thời tiết cụ thể mà chọn thế nào để đúng giao thừa hàng loạt hoa bừng nở và suốt mấy ngày Tết hoa nở rực rỡ. Như thế cảnh nhà đón năm mới thật là đẹp và báo hiệu bao hy vọng niềm vui hạnh phúc sẽ đến.
– Lộc: Phải có nhiều lộc biếc đầu cành, báo hiệu sức sống, sức xuân, sức phát triển và sự phát tài sai lộc của gia đình trong cả năm tới.
II – CHỌN QUẤT:
Quất là cây cảnh tự nhiên, không phải cây thế. Mấy năm gần đây có một số ít người sửa thành từng tầng hoặc làm bông tán nhưng thực chỉ là buộc cành thành từng khoanh hoặc từng túm một chứ đâu có phải cây thế, xấu hơn cả để dạng tự nhiên. Phổ biến là người trồng quất sửa, buộc thành hình cây thông Nô – En. Theo tôi, làm vậy là đẹp nhất vì nó được bàn tay nghệ nhân can thiệp nhưng vẫn giữ được vẻ tự nhiên của nó. Vậy chọn cây quất chơi Tết như thế nào là đẹp:
Thân, cành: Hệ thống thân từ gốc lên đỉnh ngọn và hệ thống cành cũng đúng như phần chọn cây đào đã nói ở trên.
– Hoa, quả: Phải có đầy đủ 5 thế hệ sinh sôi nảy nở kế tiếp như không bao giờ ngừng phát triển: nụ, hoa, quả non, quả già, quả chín đều có và phải có rõ, có đều các phía chứ không phải bói mãi mới thấy vài cái nụ, vài cái hoa. Cố nhiên quả chín phải là chính. Đủ 5 thế hệ hoa quả kế tiếp, không những đẹp mà còn là lời chúc mừng gia đình ta liên tục lưu truyền phúc đức. Quả chín phải nhiều, to đều, nhẫn nhụi, sáng màu, phân bổ đều khắp xung quanh và từ gốc đến ngọn, nom lúc lỉu, đỏ ối một màu gần như xếp quả xen lá. Cây quất như thế làm đẹp, làm sáng cảnh nhà đón xuân mới và nói lên rằng năm mới nhà ta sẽ đầy sung sướng, thịnh vượng.
– Lá quất: Tất cả lá trên cây đều to, xoè căng thành mặt phẳng, màu xanh thẫm mượt mà, tượng trưng
cho sức sống, sức phát triển của gia đình sang năm mới. Lá nhỏ, màu hơi vàng vàng, cong lên như lòng máng là do cây thiếu dinh dưỡng. Cái dở là nhìn cây ủ dũ cứ như lá héo. Năm mới nên tránh đưa cái héo hon, thiếu SỨC SỐNG, IL phi, vàng voi, thiểu nhiều vào nhà.
– Lặc: Nhất thiết cây phải có nhiều lộc non. Đây là sức xuân trong ngày xuân của gia đình, điểm tốt lành báo hiệu nhà ta năm mới sẽ vươn lên và gặp nhiều may mán. Hy vọng bạn sẽ chọn được đào, quất Tết như ý và xin kính chúc quý quyến bạn năm mới cũng vạn sự như ý.
Lê Quang Khang
(Nhà báo – Nhà nghiên cứu SVC Việt Nam)
